बिक्रमबीर थापाका बीसौं शताब्दीकी मोनालिसाका कथाहरू २

बिक्रमबीर थापाका बीसौं शताब्दीकी मोनालिसाका कथाहरूमा परेको तेस्रो कथा हो आन्म संंतुष्टि । या कथा भारतका पूष्ठभूमिमा लेखिएको छ । उनले यो कथा आफू सैनिक जीवनमा हुँदा कारगिलm लद्दागमा १९७३ मा लेखेका थिए । यस कथामा रोजगारीका लागि संघर्ष गरिरहेको शिक्षित युवकको समस्या र पीडालाई मनौबैज्ञानिक शैलीमा सजीव रुपमा चित्रण गरोको देखिन्छ । कथाकार स्वय सैनिकमा भर्ती भएको हुनाले उनलाई  बेरोजगारीले कुनै पनि युवालाई कति पीडा भोग्न वाध्य पार्दछ भन्ने कुराको व्यक्तिगत भोगाइ बेहोर्न परेन होला । तर कथाकार बिक्रमबीर थापाले समाजको तल्लो बर्गबाट आएको बेरोजगार युवक त्यो पनि अल्पसंख्यक नेपाली समुदायबाट आएको युवकलाई कति कष्ट झेल्नु पर्दछ , कति गोता खानु पर्दछ , कति निराश हुनु पर्दछ  र उसको मनस्थिति  कसरी खल्बलिन पुग्दछ भन्ने कुरा उसको नाडी छामेर र  मुटुभित्र नै प्रवेश गरेर लेखेको जस्तो देखिन्छ । यस कथामा कुनै पनि गरीब शिक्षित युवकको लागि रोजगारी कति आवश्यक र महत्वपूर्ण हुन्छ भन्ने कुराको यथार्थ चित्रण गरिएको  छ । कथाकारले शिक्षित बेरोजगार युवकको परिस्थिति र मनस्थिति दुबैको  सुक्ष्म अनुभू्रति मनोबज्ञानिक रुपमा अभिव्यक्त गरेका छन् ।  यस कथाले भारतीय नेपालीको जन जीविकाको समस्यालाई गहिरो गरी उजागर गरेको छ । यस कथाका प्रमुख पात्र पात्राहरू हुन् बिमल बिमलकी ठेकी समेत गरिएकी युवती प्रियदर्शिनी र बिमलका बुबा ।, कथाको सार यस्तो छ ।  बिमलका बुबा एम ई एसमा चौकीदार छन् । उनले चौकीदारीको जागिरमा रहेर घर खर्च चलाउनका साथसाथै छोरालार्ई पढाएर स्नातक बनाउँछन् । बिमलले आफ्नो बुबाको दुख कष्ट , आमाको बृद्ध अवस्था तथा आफ्नो उज्वल भविष्यको सपना देखेर दिन रात एक बनाई घोटिएर अध्ययन गर्दछ । उसको कठोर परिश्रमको प्रतिफल पनि राम्रै निस्किन्छ ।  ऊ बी कममा होल फस्ट हुन्छ र  गोल्ड मेडलबाट पुरस्कृत हुन्छ । उसले आफ्नो अध्ययन किन अघि बढाउन चाहँदैन भने ऊ छिटोछिटो नोकरीमा लागेर बाबुलाई पेन्सन निस्की आराम गर्ने र आफ्नी प्रेमिका प्रियदर्शिनीसित बिवाह बन्धनमा बाँधिएर आमाको काममा सहयोग पुग्ने अवस्था सृजित गर्ने मनशाय राख्दछ ।  गोल्ड मेडििलस्ट बिमललाई के लागेको थियो भने उसले आजको भोलि रोजेको जागीर पाउन सक्दछ । जागिर खानको लागि उसले इम्पलाएमेन्ट एक्सचेन्जमा पुगेर आफ्नो नाम दर्ता पनि गर्दछ ,। तर उसले चाहेको र चिताएको जस्तो जागिर पाउन यस कारणले पनि गाह्रो रहेछ कि ऊ नेपाली समुदायको युवक हो । उसको  समुदायमा मान्छेलाई जागिर पाउन उसकै समुदायमा मान्छेहरू माथि माथिका पदमा पुगेको अवस्था हुनु पर्ने रहेछ जुन कुृरा भारतीय नेपालीहरूका लागि सरल र संभव थिएन । जागिरको प्राप्तिको खोजीको दौरानमा उसले के पनि अनुभूत गर्दछ भने जागिर पाउनको लागि उत्कृष्ट शैक्षिक योग्यता, गोल्ड मेडल आदि जस्ता कुराको कुनै मूल्य र मान्यता रहेनछ ।  माथि जागिरको लागि सिफारिस गर्ने आफ्ना मान्छे चाहिंदो रहेछ । बिमलले के पनि देख्दछ भने कति बेरोजगार युवक लेभर पार्टीमा भर्ती भएर बमडिलातिर  बाटो खन्ने काममा लागेका छन् । उसलाई पनि उनीहरूलाई जस्तै लेबर पाटींंमा भर्ती भएरु बमडिला वा मिजोहिल्सतिर बाटो खन्ने काममा खटिने इच्छा नभएको त अवश्य हाइन तर उसका अगाडि गोल्ड मेडल एउटा तगारो भएर खडा भएको छ । उसले विश्वविद्यायलयले उसलाई प्रदान गरेको गोल्ड मेडलको सम्मानको लागि पनि लेभर पार्टीमा भर्ती भएर बाटो खन्ने काममा लाग्न भएन । उसले गोल्ड मेडललाई आफ्नो किैयाशील जीवन र उज्ज्वल भविष्यको  लागि गलगाँड भएको जस्तो अनुभूति गर्दछ ।  उसले उसकी प्रमिेका प्रियदर्शिनीले फ्रेम हालेर भित्तामा सजाएर राखेको गोल्ड मेडलमा लागेको धूलो र माकुराको जालो पनि फाल्ने काम गर्दैन । उसलाई लाग्दछ गोल्ड मेडलले उसलाई गिज्याइरहेको छ । उसको उपहास गरिरहेको छ । यसैबीच उसका बुबाले उसले नचाहँदा नचाहँदै पनि प्रियदर्शनीका परिवारसित  मिलेर ठेकी लगाइदिन्छन् । ठेकी लगाएर राखेकी पिैयदर्शिनका बिमलसित छिटोभन्दा छिटो विबाह गर्न चाहन्छे ।  तर नोकरी नपाई बिमल विवाह गर्न तयार देखिन्न ।  प्रियदर्शिनीले धु्लो पुछेर र माकुराको जालो फालेर टल्काउन थालेको गोल्डमेडल बिमलले मिल्काइदिन्छ र भन्छ मेरो लागि गोल्डमेडलभन्दा  तिमी नै महत्वपूर्ण हौ । यस गोल्डमेडलले तिमी र मलाई नजिक आउन दिएन । कथाको अन्त्यमा बिमलले एउटा चिठी लेखेर गोल्डमेडल विश्वविद्यालयलाई फर्काइदिन थाल्दछ । उप कुलपतिलाई संवोधन गरिएको चिठीमा अरु कुरा बाहेक यस्तो लेखिएका हुन्छ – स्वर्ण पदकको अलंकारल कसैको उदर पूर्ति गर्दैन  । .....योग्यता हेरिदेन                    –चाचा भतिजा हेरिन्छ । ....... स्वर्ण पदक विजेता हुनुभन्दा बरु भरिया भएर ’कर्मबीर’ हुन चाहन्छु ।....शिक्षित भएर बेकारी हुनुभन्दा बरु म  अशिक्षित भएर पाहड फोड्न चाहन्छु । यस कथामा बिमलको प्रियदर्शनीसित बिबाहको लागि ठेकी लगाउने कुराको चर्चा त गरिएको छ । तर ठेकी लगाएको घटनाको उल्लेख गरिएका छैन । कथा पढ्दै जाँदा ठेकी लगाएको रहेछ भन्ने कुरा अवगत हुन जान्छ । यो एउटा कमजोरी जस्तो देखिए पनि त्यति ठूलो कमजोरी नमान्न सकिन्छ । तर  बिमलले बी कम पास गरे पछि एम कम पढ्ने कुरा  उठे पनि उसको त्यसप्रति खासै कुनै रुचि नभएको बरु जागिर खाने रुचि भएको कुरा देखाइएको छ । बिमल जागीरको चक्करमा हिड्नु र आफ्नो अगाडि पढाइको बारेमा खासै चर्चा नगरी  स्नातकोत्तर पास गरेको भन्नु स्वाभाविक लाग्दैन । प्र्रश्न उठ्न सक्दछ उसले कहिले र कहाँबाट स्नातकोत्तरको प्रमाणपत्र हासिल गर्यो ।

यस संग्रहमा समावेश गरिएको बिकैमबीर थापाको चौथो कथा हो –  तुवाँलोभित्र अल्झिएको यात्रा । यो कथामा लेखकले इतिहासलाई कल्पनाको आबरण गुँथेर प्रस्तुत गरेका छन् । यसको अर्थ हो यस कथामा इतिहासको पनि अंश परेको छ र कल्पनाको पनि अंश परेको छ । यसैैले यो कथा ऐतिहासिक भएर पनि काल्पनिक हो । काल्पनिक भएर पनि ंऐतिहासिक हो ।  साथ साथै कथाकारले विगतको इतिहास कोट्याएर बर्तमानलाई हेर्न पनि खोजेका छन् । इतिहास दोहोरिन्छ भन्ने मान्यतालाई  आफ्नै बुझाइ अनुसार प्रमाणित  गर्न पनि खोजेको छन् ।

लेखकले स्वयं भनेका छन् – यो कथा दुई ऐतिहासिक प्रसंगलाई जोडेर कल्पनाको सहाराले पूरा गरिएको छ । कथासुत्रमा बाँधिएको छ ।  ती दुई ऐतिहासिक घटनामध्ये पहिलो घटना धनबहादुर सोनारसित सम्बन्धित छ । धनबहादुर सोनारले द्वितीय विश्वयुद्ध ताक बर्माका जंगलमा गरेको अनुभव । त्यहाँ एकजना अपरिचित बर्मेली सैनिकलार्ई भेटेको कृरा । दोस्रो ऐतिहासिक घटना हो ६÷ ८ जी आरका ध्रुवसिह रानासित सम्बन्धित ।  कथाकार कथाको भूमिकामा भन्दछन्–  ६ ÷ ८ जी आर १९७२ देखि १९७४ सम्म अन्दमान निकोबार द्विपपूंजको राजधानी पोर्टब्लेयरमा सेवारत थियो । त्यसबेला बार्षिक बिदामा सैनिकहरू घर विदामा आउनृ पर्दा बायुयानद्वारा रंगुनको हवार्इंंं अड्डा हुँदै कलकत्ताको हवाई अड्डामा आउनु पर्दथ्यो ।  तर आजभोलि सोझै कलकत्ता पोर्टव्लेयरको बायु सेवा उपलब्ध छ । उल्लेखित पल्टनदेखि १९८१  मा पेन्सन लिनु भएका सुवेदार ध्रुवसिंह रानाज्यू आफ्नो जन्मस्थान शिलाङमा १९७३ को वार्षिक विदा काट्न भनेर डकोटा (  प्याकेट ) बायुद्वारा रंगुन भएर कलकत्ता आउनुहुँदाखेरि उक्त डकोटा बमौको वासिन नामक स्थानको कच्चो विमानपथमा अगस्त महिनाको अन्तिम सप्ताहतिर १९७३ तिर ओर्लनु परेको थियो – एउटा पंखाले काम नगर्दा । .....बिमानपथको सुरक्षा हेतु केही बर्मेली सैनिकहरू वासिनमा खटिएका थिए । यी दुई घटनाका माध्यमद्वारा कथाकारले १९८६÷८७ को अराजकता र संत्रासपूर्ण परिस्थितिको चित्रण गर्ने उद्देश्य राख्दछन् ।

प्रथम पुरुषमा लेखिएको यस कथामा कथावाचकले इन्डियन एअरलाइन्समा चामबहादुर गुरुङसित दुबैले प्रथमपल्ट यात्रा गर्दाको भय  तथा रोमान्सको अनुमति, परिचालिकाको सुृमधुर व्यवहार आदिको बर्णन गरेका छन् । कथावाचकलाई केही अंग्रेजी बुझेन सक्ने तर चामबहादुर कत्ति पनि अंग्रेजी  नबुझ्ने पात्रको रुपमा खडा गरेका छन् । परिचारिकाले अंग्रेजीमा बोलेको कृरा कथावाचकले गुुरुङलाई आफूले जाने जति बताइदिने गर्दछन् ।  परिचारिकाले टाइम्स अफ इंिडया अध्ययन गर्न दिंदा चामबहादुरले पढ्न नजाने पनि अक्षरमा आँखा गाढ्दछन् । कथावाचकले समाचारपत्रमा इरान इराक युद्ध, श्रीलंको नरसंहार ,दक्षिण अफ्रिकामा रंगभेदका कारण मारिएका मान्छेहरूका लाश आदि जस्ता विभत्स घटना र  दृश्यको रुपरेखा देख्न पाइएको कुृरा दर्शाउँछन् ।  तर कथावाचकको विशेष ध्यान गोर्खालीकी नेपाली शब्दमा गएर केन्द्रित हुन्छ ।  उनल यसले हामीबीच अनावश्यक विभेद ल्याएको अनुभव गर्दछन् । उनी भन्दछन् यस्तो बिभाजनको रुपरेखा सुभास घिसिङले कोरेको हो ।  नेपालका नेपाली र भारतीय नेपालीबीच सीमारेखा कोर्न । उनी बताउँछन् बुद्धिजीवी पनि यसमा अल्मल्लिएका देखिन्छन् ,। उनी के पनि भन्दछन् भने यस किसिमको जातीय परिचयले गर्दा उनी र चामबहादुृर गुरुङ एउटै जाति वा रगतमा व्यक्ति नभएर अलग जाति वा रगतका व्यक्ति भए ।  चामबहादुर नेपालमा जन्मेको हुनाले नेपाली । कथावाचक भारतमा जन्मेको हुनाले गोर्खाली । तर कथावाचकले के पनि आत्मसात  गर्दछन् भने भारतमा बस्ने भारतीय नेपालीलाई पनि नेपालको नेपाली ठानिने हुनाले उनीहरूको अलग पहिचानको आवश्यकता भने रहेको जस्तो देखिन्छ ।

यसैबीच परिचारिकाले जहाज रंगुन पुग्न थालेको सूचना दिन्छिन् । सबेमा खुशी छाउँछ । तर खुशी क्षणिक हुन्छ । जहाज हल्लिन थाल्दछ । खतराको घण्टी बज्छ । परिचारिकाले बेल्ट बाँध्न भन्छिन् । उनले यात्रीलाई नआत्तिन अनुरोध गर्दछिन् ।  जहाजको एउटा पंखाले राम्ररी काम गरेको छैन । यसैले हामी  फोर्स ल्यान्डिङ गर्दैछौं

 । यसमा आत्तिनु पर्ने केही कारण छैन । परिचारिकाको यस भनाइले स्वभावत  यात्रीहरू आतंकित हुन्छन् । जहाज हल्लिन थालेको अनुभूति हुन्छ । अन्ततः पेगु भन्ने सामान्य एअर पोर्टमा जहाजले फोर्स ल्यान्डिङ गर्दछ । सबै सुरक्षित रुपमा जहाजबाट ओर्लिन्छन् ।  जहाज त्यहाँ केही समय रोकिने भएकोले त्यसको सुरक्षा गर्न बर्मेली सैनिक त्यहाँ आउँछन् । तीमध्ये एकजना नेपाली जस्तो देखिन्छ । कथाबाचक र चामबहादुरबीच कुराकानी हुन्छ – एकजना त नेपाली जस्तै देखिन्छ । बेलुकी नेपाली जस्तो सैनिक चामबहादृुरको सामु देखा पर्दछ र विस्तारै उसले भन्दछ ऊ नेपाली त हो । तर नेपाली भन्न मिल्दैन । ऊ त्यहाँ बर्मेली भएर बसेको छ । टिकेको छ । उसको नाम हो – होचिमी थान्ट । ऊ यहाँ होचिमी थान्ट भएर बाँचिरहेको छ ।  कसैले पनि उसलाई नेपाली भन्न भएन । नेपालीमा कुरा गर्न पनि भएन । कथाकारले बिगतमा बर्मेली नेपालीलाई बर्मेली भएर र नेपाली पहिचान मेटाएर मात्र त्यहाँ बस्न पाउने उर्दी गरेको हुनाले उनीमध्ये कति नेपाली होचिमी थान्ट भएर बसे पनि अरु भागेर नेपाल आएका थिए । हालमा बर्मेली नेपाली यस्तो पीडा खप्न नपरे पनि विगतमा यस्तै भएको थियो भन्ने कुरा कथाकारले हाम्रा सामु पेश  गरेका छन् । कथाकारले  यस कथामार्फत  के खबरदारी गर्न र  सन्देश दिन चाहन्छन् भने कुनै दिनमा भारतीय नेपाली वा गोर्खालीलाई भारतमा बर्मेली नेपालीलाई जस्तै होचिमी थान्ट भएर बाँच्नु पर्ने परिस्थिति आउन सक्दछ । हामीले आख्यानकार बिक्रमबीर थापाको यस कथामा नेपाली डायस्पोराको जल्दोबल्दो चित्र अवलोकन गर्न पाउँछौं । अरु कथा जस्तै कथाकारको यो कथा पनि सर्टकट वा सिधा बाटो नहिंडालेर  निकै बाँगो टिंगो घुमाउरो बाटो हिंडालेकाले यसका पाठकहरू अल्लमल्ल पर्न सक्ने खतरा छ । जे होस् , यस कथाले मानव जातिको कुरा गरे् पनि जातीय पहिचानको सवालले मान्छेलाई सताइरहेको  वा लखेटिइरहेका सत्यतालाई प्रतिबिम्बित गरेको छ ।

२–६–२०७७¬