निन्दकहरूको सही परिचालन

 

 

कतिबला मान्छको गलत सोंच नै उसको दुृश्मन बनेको हुन सक्दछ । यसैले पनि हामीले आफ्नो सोचलाई पनि परिवर्तन गर्नु पर्ने आवश्यता पर्दछ । हामीले हाम्रै फायदाको लागि पनि हाम्रो सोंचमा परिवर्तन ल्याउन आवश्यक पर्दछ । 

हामीले जहिले पनि राम्रा मान्छेहरूले मात्र राम्रा काम गरेको कुरा सोंच्दछौं । हामी कहिले यो कुृरा सोच्दैनौं कि नराम्रा मान्छेले  पनि राम्रा काम गर्न सक्दछन् । नराम्रा मान्छेले पनि राम्रा काम गरेका छन् ।  खराब मान्छोमा पनि असल गुण हुन सक्दछ । रत्नाकार डाँकुको नाम हो । रत्नाकार  हत्यारा तथा लुटेराको नाम हो । तर रत्नाकार डाँकु पछि ठूला कवि भए । बाल्मिकी भए । रामायणका लेखक बने । सम्मानीत व्यक्तित्व बने । पुजनीय व्यक्ति बने । 

रावण खराब मान्छे थिए । अझ राक्षस थिए । तर उनले सीतालाई अपहरण गरे पनि ससम्मान राखे । सुरक्षित राखे । महिलाहरूकै संरक्षणमा राखे ।  रावण रामका दुश्मन थिए । तर रामले लक्ष्मणलाई भने जाऊ मृत्युको मुखमा पुगेका रावणबाट ज्ञान गुण तथा शिक्षाका कुरा लिएर आऊ । रावण खराब मान्छे थिए । तर उनले  सुनको लंका बनाएका थिए ।  उनले दूधका नदी बगाउने लक्ष्य लिएका थिए । उनले स्वर्गमा जान सकिने लिस्नो बनाउने लक्ष्य लिएका थिए । 

दुर्योधन खराब मान्छे थिए । तर उनले उपेक्षित कर्णलाई एउटा राज्य दिएर उनको सम्मान बढाइदिएका थिए  ।  एउटा राजाको मान सम्मान दिएका थिए ।   कर्णलाई जुन सम्मान पाण्डवले दिन सकेनन् त्यो सम्मान दुर्याधनले दिए । दुर्योधनले कर्णको शक्ति र योग्यताको पहिचान गरेका थिए । त्यसको उचित र आवश्यक मूल्याँकन गरेका थिए । 

अंगुलीमाला खुँखार डाँकु थिए । उनको नाम सुन्न बित्तिकै मान्छेहरू आतंकित हुन्थे । उनको सामुन्ने खडा हुने र दुई शब्द उच्चाहरण गर्न सक्ने हिम्मत कसैको पनि हुने थिएन । यिनै व्यक्ति पछि  ब्ुद्धको शरणमा गए । धर्मको शरणमा गए । बुद्धका चेला भए । खराब मान्छेबाट असल मान्छेमा परिणत भए । रुपान्तर भए । खुँखार डाँकुबाट भिक्षु भए । 

जगबहादुर खराब मान्छे थिए । कोतपर्वका नायक वा खलनायक थिए ।  कार्ल माक्र्सका शब्दमा उनी अग्रेजका चौकीदार (   बाच डग अफ ब्रिटिश इम्पाएर ) थिए । तर यिनले अंग्रेजको चाकरी बजाएर भए पनि उनीहरूलाई खुशी पारेर भए पनि नयाँ मुलुक कैलाली कंचनपुर बाँके बर्दिया फर्काएका थिए ।  फिर्ता गराएका थिए । जंगबहादुर खराब मान्छे थिए । तर उनले आफ्ना श्रीमतीहरूलाई बनेका थिए उनी मरे भने कुनै पनि उनकी श्रीमतीहरू सती नजाउन्् । सति जान पर्दैन । तर पनि गर्भबती श्रीमती बाहेक सबै श्रीमती सति गए ।  वास्तवमा सती प्रथाको बिरोध गर्नु ठूलो साहसको कार्य थियो । क्रान्तिकारी बिचार थियो । जंगबहादुर खराब मान्छे थिए तर नेपालमा छापाखाना ल्याउने पहिलो व्यक्ति यिनै थिए । गिद्धे  छापाखाना स्थापना गर्ने व्यक्ति जंगबहादुर नै थिए ।  जंगबहादुर खराब व्यक्ति थिए तर नेपालमा लिखित ऐन चाहिन्छ भनेर मुलुकी ऐन ल्याउने व्यक्ति यिनै थिए । जंगबहादुर खराब व्यक्ति थिए तर नेपालमा चीनबाट विरुवा मगाएर चियाको खेती शुरु गराउने यिनै व्यक्ति थिए । जंगबहादुर खराब व्यक्ति थिए तर बेलायत जाँदा मलाई भारतका राजा रजौटाको जस्तो होइन एउटा स्वतन्त्र राज्यको प्रतिनिधिको दर्जा दिएर त्यस  अनुरुपको मान सम्पान नगर्ने भए  बेलायत जाँदिन भनेका थिए ।  अंग्रेज खराब थिए । लुटाहा थिए । मिचाहा थिए । बर्बर थिए । तर उनीहरू पाँच सय राजा भएको देशलाई एउटा भारत देश बनाए । आफनै स्वार्थका लागि भए पनि  भारतमा यातायातको जाल बिछाइदिए । दार्जीलिङ जस्तो पहाडी बाटोमा पनि रेल दगुराइदिए । हाफलुङ जस्तो पहाडी जिल्लामा पनि सुरुङ खनेर भए पनि रेल पुराइदिए ।  राणाहरू दुष्ट शासक थिए । तर उनीहरू अनेक सिंहदरबार बनाए जहाँ अहिले पनि नेपाल सरकारका कार्यालय धान्ने भवन भइदिएका छन् । सिंहदरबार जल्दा भारतको पत्रिका दिनमानले लेखेको थियो – सिंहदरबार इतना विशाल था कि उसके सामने अमेरिकी राष्ट्रपति भवन एक झोपडी सा लगता था । राणाहरु खराब शासक थिए । तर यिनीहरूकै पालामा नेपालमा सतिप्रथा हटेको थियो । यिनीहरूकै पालामा दास प्रथाको उन्मूलन भएको थियो ।  चन्द्र शमशेरल दास प्रथा उन्मुलन गरेका थिए ।  राणाहरूकै पालामा बिराटनगर जुट मिल बनेको थियो ।  कल कारखाना खुल्न थालेका थिए । 

यसैले खराब मान्छेबाट पनि राम्रो काम हुृन सक्दछ भन्ने कुरालाई पुष्टि गर्दछ । त्यही भएर कसैले पनि राम्रा मान्छे पाएँ भनेर खराब मान्छेलाई उपेक्षा गर्न हुँदैन । कुनै बेला खराब मान्छे पनि आफ्नो लागि राम्रो मान्छे बनिदिएका हुृन सक्दछन् । उनले राम्रो काम गरिदिएका हुृन सक्दछन् । यसैले नेपालीमा उखान बनेको छ आची पुछेर फालेको काठ पनि काम लाग्न सक्दछ ।  

यही भएर नै हिन्दीका प्रसिद्ध सन्त कवि रहिम दासले भनेका छन् – 

रहिमन  देखि बडेन को, लघु न दीजिए डारि ।

जहाँ काम आवे सुई, कहा  करै तरवारि  ।।

सन्त कवि रहिम दासको भनाइ के छ भने हामीले ठूला मान्छेलाई पायौ ंभनेर साना मान्छेलाई हेला गर्नु हुँदैन । उपेक्षा गर्नु हुँदैन ।  उनीहरूप्रति छी छी र दुर दुरको भावना राख्नु हुँदैन ।  किनभने  तलबारले गर्न नसकेको काम एउटा सियोले गर्न सक्दछ । ल्गा फाटा सिलउन पर्यो भने  हामीलाई चाहिने कुरा आखिर सियो नै हो तलबार होइन । सियोले नै लुगा सिलाउन सक्दछ । तलबारले हामी लुगा सिलाउन सक्दैनौं ।  लुगा सिलाउन आखिर हामीलाई अनिवार्यत सियोको नै आवश्यकता पर्दछ ।

हामीले हाम्रो प्रशंसा गर्ने मान्छेलाई निकै मन पार्दछांैं । रुचाउँछौ. । उसको निकै ठूलो स्वागत  गर्दछौं । उसको ठूलो खातिर गर्दछौं । उसको आदर सत्कार गर्दछौं । उसको मान मर्यादा गर्दछा्रै. । उसलाई पुरस्कार वा कोशेली दिन पनि पछि पर्दैनौं । तर जसले हाम्रो आलोचना गर्दछ उसलाई हामी गाली मात्र गर्दैनौं सकेसम्म सात डाँडा कटाउने गरी लखेट्न खोज्दछौं । समाजबाट वहिस्कार गर्दछौं ।  देश निकाला गर्दछौं । काला पानी वा साइबेरिया पठाउँछौ । जेल नेल गर्दछा्रैं । तर सन्त कति कबीर दासले भनेका छन् त्यस्ता हाम्रो निन्दा गर्ने वा हाम्रो विरुद्धमा विष बमन गर्ने मान्छेलाई टाढा टाढा लखेटेने हुँदैन ।  उनलाई त  आफ्नै घर आँगनमा कुटी बनाइदिएर राख्न्ु पर्र्दछ । त्यहाँ बस्न आग्रह गर्नु पर्दछ । यस कारण कि  उनको दिन दिनै  र छिन छिनैको निन्दा वा आलोचनाले हामी गंगा जल जस्तै पवित्र हृुन सक्दछौं । हामीभित्र थुप्रिएको फोहोर मैलो हामीमै थुप्रिएर रहँदैन । बस्दैन । हामीमा रहे भएको फोहोर मैला बिना साबुन पानी पखालिएर शुद्ध हुन्छ । चोखो हुन्छ । निर्मल हुन्छ । कंंचन हुन्छ । कवि कवीर दास भन्दछन्े–

निंदक नियरे राखिए, आँगन कुटी छवाय  ।

बिन पानी, साबुन बिना निर्मल करे सुभाय ।।

यसबाट के प्रष्ट हुन्छ भने हाम्रो निन्दा भत्र्सना गनैृ व्यक्ति हाम्रो दुश्मन होइन । बरु ऊ हामीमा भएको फोहेोर मैला फालिदिने निकाय हो । केन्द्र हो ।  हेडक्वाटर हो ।  यस्ता हाम्रो आलोचना गर्ने वा हाम्रो निन्दा गर्ने हेडक्वाटरलाई आफ्नो आँगनमा छप्रो हालेर राखेर मात्र नपुग्न सक्दछ । प्रयाप्त नहुन सक्दछ ।  सकिन्छ भने हामीले घर घरमा मात्र होइन गौडा गौंडामा पनि हाम्रो निन्दा गर्ने व्यक्तिलाई तैनाथ गर्न सक्नु पर्दछ । हामीले हाम्रो निन्दा भ्रत्सना गर्ने व्यक्तिहरूको एउटा पल्टनै खडा गर्नु पर्दछ । 

जे होस्, हामीले हाम्रो निन्दा भ्रत्सना गर्ने व्यक्तिलाई अब खराब 

उप्रान्त खराब मान्छेको सूचिमा होइन राम्रै मान्छेको सूचिमा राख्दा 

पनि राम्रै हुन्छ । 

२६–२–२०७९