बिर्सेर पनि बिर्सन नसकिने व्यक्ति लीला बहादुर राई

मैले बिर्सन  खोजे पनि पटक्कै बिर्सन नसक्ने व्यक्तिमा एकजना लीला बहादुर राई पनि पर्दछन् । लीला बहादुर राई आसामको दरंग (  हाल शोणितपुर ) जिल्लामा पर्ने चारदुवारका बासिन्दा हुन् । मेरो उनीसित प्रथम भेट लोकरा बजारमा भएको थियो । म भाषा साहित्यमा रुचि लिन्छु भन्ने कुरा जानेका एकजना व्यक्तिले परै उभिएका लीला बहादुर राईलाई देखाउंदै भने यी मान्छे पनि नेपाली भाषा साहित्यप्रति चासो राख्छन् । यो कुरा चाल पाए पछि  म लीला बहादुर राईको नजिक गएं र आफ्नो परिचय दिएं । उनीसंग परिचयको आदान प्रदान गरें । उनी मलाई भेटे पछि निकै खुशी भए र मलाई चारदुवारमा उनकै निवासमा भेट्ने सल्लाह दिए । निमन्त्रण दिए ।

लीला बहादुर राई सुवेदारका छोरा थिए । उनका एकजना भाइ एअर फोर्समा भर्ती भएका थिए । उनका चार बहिनी थिए । एक बहिनी मैले पढिरहेको चारदुवार हाई स्कुलमा अध्ययन गर्दथिइन् । मेरो लीला बहादुर राईसित परिचय भए पछि म पटक पटक उनको निवासमा गइरहन्थें र उनीसित चार पाँच घण्टासम्म कुराकानी गर्दथें । कुराकानीका विषय अनेक हुन्थे । कुराकानीमा म कम बोल्दथें । उनी नै ज्यादा बोल्दथे । 

एक दिन उनले मलाई भने भाइ तिम्रा यहां दिदी बहिनी छैनन् । तिहारमा मेरा घरमा आउनु । मेरा बहिनीहरूले तिमीलाई टिका लगाइदिन्छन् । हुन त मलाई तिहारमा म बसेकै ठाउँ नयाँ रावरघारीका बाग्लुङका सुवेदारकी छोरी ठूली ( दिदी)ले तिहारमा टिका लगाइदिन्थिइन् । तथापि म तिहारको टिका लगाउन लीला बहादुर राईको घरमा पनि जाने गर्दथें । चारै दिदी बहिनीले मलाई एकसाथ तिहारको टिका लगाइदिन्थे । 

लिला बहादुर राई तेजपुरको दरंग कलेजबाट वी ए पास गरेर गुवाहाटी विश्वविद्यालयमा अंग्रैजी विषय लिएर एम ए गर्न थालेका थिए ।उनीसितको नजिकको सम्पर्क र सम्बन्धले गर्दा म के कुरा बुझ्दै गएँ भने  उनी साहित्य कलामा निकै धेरै रुचि राख्दथे । नेपाली भाषा साहित्यका पत्र पत्रिका पुस्तक खोजी खोजी पढ्दथे । उनमा विशेषतः नेपाली भाषा साहित्यका पुस्तक तथा पत्र पत्रिका पढ्ने ठूलो भोक थियो । ठूलो जाँगर थियो । उनी चाहन्थे म मसित उपलब्ध पुस्तक पत्र पत्रिका मैले उनलाई बराबर उपलब्ध गराइरहुँ ।  त्यतिबेला काठमाण्डौंबाट उत्तम कुँवर तथा बाल  मुकुण्द पाण्डेको सम्पादनमा प्रकाशित हुने अत्यन्त चर्चित पत्रिका थिया रूपरेखा । रूपरेखामा मुख्यतः इन्द्र बहादुर राई, ईश्वर बल्लभ , मोहन कोइराला, पारिजात, प्रेमा शाह भूपि शेरचन, बानिरा गिरी आदिमा लेख रचना प्रकाशित हुन्थे । लीला बहादुर राईले मलाई एक दिन रुपरेखमा प्रकाशित एउटा कविताको पंक्ति  सुनाउंदै भनेका थिए— भाइ हेर त कति मीठो अभिव्यक्ति  — वादलमा नानीका पाइला । वास्तवमा बादलमा नानीका पाइला निकै प्रभावशाली बिम्ब थियो पनि ।

लीला बहादुर राई आसामी बंगाली हिन्दी र अंग्रेजी भाषा साहित्यका पुस्तक र पत्र पत्रिका पनि अध्ययन गरिहने हुनाले उनको चिन्तनको दायरा निकै फराकिलो हुन पुगेको थियोे ।  निकै  व्यापक हुन पुगेका थियो ।

उनी मसित भाषा साहित्य बाहेक अन्य विषयमा पनि कुराकानी गरिरहन्थे । उनी विशेष गरी नेपाली जातिका कुरा गर्दथे । उनी के पनि भन्दथे भने आजभोलि पढे लेखेका नेपालीहरू कातर र डरपोक भएका छन् । उनीहरू हाम्रा पुर्खा जस्ता बहादुर छैनन् । साहसी छैनन् । उनी भन्दथे हामीले देशभक्ति जापानीबाट सिक्नु पर्दछ जो आफ्नो देशको रक्षाको लागि मर्न पनि तयार हुन्थे । उनीहरूले दुश्मनका जहाज उडाउन त्यसभित्र प्रवेश गरेर आफूलाई समेत बम विष्फोट गराई उडाउने हिम्मत समेत राख्दथे । 

लीला बहादुर राई गुवाहाटी विश्वविद्यायलमा अध्ययन गर्दा उनको संगत अंग्रेजीमा प्रोफेसर डा हिरेन गुवाईसित भयो । बेलायतबाट मिल्टनमाथि पिएचडी गरेका डा हिरेन गुवाई आसामका प्रख्यात वाम बुद्धिजीवी थिए । उनी नक्सलबादी आन्दोलनप्रति सहानुभूति राख्दथे । 

एकपल्ट गुवाहााटी वाम साहित्य सम्बन्धमा एउटा विराट सभा सम्मेलन गोष्ठी भएको थियो । त्यसमा मैले पनि लीला बहादुर राईसित भाग लिएको थिएँ । त्यस सभा गोष्ठी सम्मेलनमा बंगालकी प्रख्यात वाम लेखिका महाश्वेता देवीको पनि उपस्थिति रहेको थियो ।  त्यस सभा गोष्ठी सम्मेलनले नै मलाई ती चर्चित प्रगतिवादी बंगाली लेखिका महाश्वेता देवीसित भेट गर्ने अवसर जुटाइदिएको थियो ।    मेरो डा हिरेन गुवाइसित परिचय पनि त्यतिबेलादेखि भएको थियो । डा हिरेन गुवाइलाई आसाम मेघालयतिर गएको बेलामा पुष्पलालले पनि भेटेका थिए ।  पछि मैले गुवाहाटी विश्वविद्यालयमा  डा हिरेन गुवाइलाई भेट्दा उनले पुष्पलालको नाम लिएका थिए । पुष्पलालको बारेमा चर्चा गरेका थिए ।

पछि म नेपाल आए पछि मेरो लीला बहादुर राईसितको सम्पर्क टुटेको थियो । तर पनि म उनलाई भुल्न सक्दिनथें । भुल्न सकिने कुरा पनि थिएन । आफ्नो अध्ययन पुरा गरे पछि लीला बहादुर राईले शोणितपुर जिल्लामा स्थित विश्वनाथ चरालीको कलेजमा अध्यापन गर्न थालेका रहेछन् । उनी अंग्रेजीमा प्रोफेसर भएका रहेछन् ।

म २०४५ को सेरोफेरोमा विश्वनाथ चाराली पुगेर प्रा लीला बहादुर राईलाई भेटेको थिएँ । उनीसितको वर्षौं पुरानो सम्बन्धलाई नवीनीकरण गरेको थिएँ ।  मैले उनलाई भेटे पछि उनी निकै हर्षित भएका थिए । उत्साहित भएका थिए । उनी कलेजले बनाएको किचन कोठामा बसेर गुजारा चलाएका रहेछन् । उनले मलाई भनेका थिए उनले कलेजको नजिकै अन्य प्रोफेसर साथीसित मिलेर प्रोफेसर कलोनी बनाउन सानो टुक्रा माटो किनेका थिए र त्यसमा नै घर बनाउने सुर कसेका थिए । तर आसाममा दंगा हुँदा उनको नजिकैका बस्तीका धेरै मान्छे दंगामा परेर मारिए पछि उनको  त्यस ठाउँमा घर बनाउने मन मरेर गयो । इच्छा मरेर गयो । उनले मलाई भनेका थिए —पछि रिटायर्ड भए पछि त म नेपालमा नै जान्छु । यहाँ बस्दिनं । लीला बहादुर राईको त्यस कुराले आसाममा नेपालीको भविष्य नभएको कुराको संकेत दिन्छ । तर अहिले त त्यस्तो अवस्था नहोला । किनभने यतिबेला आसामका नेपाली अर्थात गोर्खाली जागेका र संगठित भएर आफ्नो अस्त्विको लडाई लडिरहेका छन् । धेरै अधिकार प्राप्त गरिसकेका छन् । प्राप्त गर्दै जाँदै पनि छन् ।

मेरो लीलाबहादुर राईसित सम्पर्क नभएको सालाखाल ३५ वर्ष भइसक्यो । यो निकै लामो अवधि हो । उनको बारेमा मैले कुनै व्यक्तिबाट पनि केही खबर सुनेको पाएको छैन । म उनको बारेमा बिल्कुल बेखर छु ।

जे होस्, म जति बिर्सन खोजे पनि लीला बहादुर राईलाई विर्सन भने सक्दिनं । यस कारण कि उनले मेरो मन मतिष्कमा धेरै नै छाप छोडेका छन् । धेरै नै प्रभाव छोडेका छन् । भुल्न पनि कसरी सकिन्छ एकजना सहृदयी व्यक्तिलाई । जागरुक व्यक्तिलाई । मिलनसार  व्यक्तिलाई । सुन्दर बिचार र राम्रा भावना भएका व्यक्तिलाई ।

बिगतका लीला बहादुर राईसितको मेरा सम्बन्ध र सम्पर्कका सब कुरा मेरा मन मस्तिष्कमा यतिबेला पनि ताजै छन् । यतिका बर्ष बित्दा पनि मलाई ती सब कुरा हिजोका जस्ता लाग्दछन् । आजका जस्ता लाग्दछन् । 

मैले विश्वनाथ चारालीमा भेट्दा के चाल पाएँ भने उनको विवाह मेघालयको  तुराकी एकजना चर्चित नेपाली नेता सुकबीर राईकी छोरीसित भएको थियो । मलाई तिहारमा टिको लगाइदिने दिदी बहिनीहरू यतिबेला कहाँ छन् त्यो पनि मलाई थाहा छैन । टाढा भए पछि धेरै कुरा टाढिने रहेछ । टाढिदै जाँदो रहेछ ।

७—११—२०८०  (  १९—२—२०२४ )