बेलायतमा मेरो पत्रकारिता

बेलायतमा मेरो पत्रकारिता भन्न बित्तिकै कसैलाई लाग्न सक्दछ म बेलायतमा गएको छु र त्यहाँ बसेर पत्रकारिाता गरेको छु । तर कुरो त्यसो होइन । म बेलायतमा कहिले गएको छैन । अतयब यो कुरा स्वयंसिद्ध छ कि मैले बेलायतमा पत्रकारिता गरे पनि बेलायतमा बसेर पत्रकारिता गरेको भने होइन । गरेको भने छैन । यही बुटबलमा बसेर नै बेलायतमा पत्रकारिता गरेको हुँ । मैले बुटबलमा बसेर नै बेलायतको पत्रकारितामा हिस्सा लिएको हुँ । मैलै साला खाला दुई बर्ष जति बेलायतमा पत्रकारिता गर होला जस्तो लाग्दछ ंं । तर यो कुरा धेरै कमलाई मात्र थाहा छ । मैले बेलायतमा छद्म नाममा लेखहरू पठाएर पत्रकारिता गर्दथेंं । गरेको थिएँ । माओवादी युद्ध उत्कर्षमा प्गेको अवस्थामा सरकारले माओवादीलाई आतंकवादी घोषित गरे पछि माओवादीको पक्षमा लेख्नु वा उनीहरूको पक्षमा वकालत गर्नु आफू पनि माओवादी बनेको मानिन्थ्यो । ठानिन्थ्यो । त्यसैले सरकारका आँखा छल्न पनि मैले छद्म नामले लेख लेख्नु पर्दथ्यो । आफ्नो बिचार वा अभिमत जाहेर गर्नु पर्दथ्यो । हो त्यतिबेला माओवादीलाई जति सक्दो गाली गरेर वा सरकारको जति सक्दो प्रशंसा गरेर लेख लेख्न भने अवश्य  सकिन्थ्यो  । टिप्पणी गर्न भने अवश्य सकिन्थ्यो । त्यसमा कुनै छेक थुन थिएन । बार बन्देज थिएन । रोक टोक थिएन ।  तर माओवादीको पक्षमा एक अक्षर कोर्नु पनि महा अपराध मानिन्थ्यो । राज्य विरुद्धको अपराध ठानिन्थ्यो । आतंकवादी गतिविधि मानिन्थ्यो ।  आफ्नो नाम पनि आतंकबादीमा दर्ता ह्ुन पुग्दथ्यो । दर्ता हुन सक्दथ्यो । त्यतिबेला कलम चलाउनु चान चुने कुरा थिएन । जोखिमपूर्ण कार्य थियो ।

जनयुद्धकालमा  गोबिन्द बेलबासे म र अन्य साथीहरूले अदालतमा माओवादीको आरोपमा पकडाउ परेका बन्दीहरूका पक्षमा बकालत गरेका थियौं । बहस पैरवी गरेका थियौं ।  गोबिन्द बेलबासे र म एउटै ल फर्म सुविधा कानूनी कार्यशालासित सम्बन्धित थियौं । यस कारण पनि हामीहरू त्यतिबेला निकै नजदिक थियौं ।   

गोविन्द बेलबासे साइबर ल पढ्न बेलायत गए पछि उतै बस्न थाले । उनी बेलायत गए पछि एकजना वकीलभन्दा पनि बढी पत्रकारको रूपमा चिनिन थाले । लेखकको रूपमा चिनिन थाले । कथाकारको रूपमा चिनिन थाले । उपन्यासकारको रूपमा चिनिन थाले । साहित्यकारको रूपमा चिनिन थाले ।  उनीभित्र गुजिल्टिएर बसेको सृजनात्मक प्रतिभा प्रस्फुठित ह्न थाल्यो ।  भनौं उनी बकील हुँदा हुँदै पत्रकार हुन पुगे । उनी पत्रकार हुँदा हुँदै लेखक बन्न पुगे । उनी लेखक हुँदा हुँदै कथाकार हुन पुगे । उनी कथाकार हुँदा हुँदै उपन्यासकार हुन पुगें । साहित्यकार हृुन पुगे ।

जे होस्,  उनी बेलायतमा गएर बस्न थाले पछि उनले एउटा साप्ताहिक पत्रिका नेपाली सन्देशको सम्पादन र प्रकाशन गर्न थाले । यसका प्रधान सम्पादक थिए – बी के पाण्डे र सम्पादक थिए – गोविन्द बेलबासे । यसका कार्यकारी सम्पादक थिए राम कुमार बिमली आदि । 

गोबिन्द बेलबासेले मलाई नियमति रूपमा नेपाली सन्देशमा लेख लेख्न भनेंका थिए । मैले उनले भने अनुसार लेख लेख्दै गएँ । लेख लेख्दै गएँ ।  तर मैल लेख लेखें सुदीप कुमारको नाममा । छद्म नाममा ।  म बेलायतको नेपाली सन्देशमा स्तम्भ लेखक बनेको थिएँ । हो, मैले सिधै मेरा लेखहरू बेलायत पठाउँदैनथें । लेख लेखेर नारायण बेलबासेलाई दिन्थें । उनले मेरा लेख बेलायत पठाइदिन्थें । म मेरा लेख प्रकाशित भएका नेपाली सन्देश सिधै पढ्न पाउने थिइनं । नेटबाट मात्र पढ्न सक्दथें । हेर्न सक्दथें ।

पछि मलाई थाहा भयो मेरा लेख लगायत सबै प्रकाशनका सामाग्री बुटवलबाट नै तयार हुँदोरहेछन् । त्यसको पाण्डुलिपि यहीं बुटवलबाट नै तयार हुने रहेछ । छापिने र बितरण हुने काम मात्र बेलायतबाट हुँदोरहेछ । या कुरा एक दिन मेरा सामु खुलस्त भयो । यस्तो पद्धतिलाई आधुनिक भाषामा उत्तर आधुनिकतावाद भनिंदोरहेछ । पोष्ट मर्डननिज्म भनिदोरहेछ । ग्लोबल होम भनेका पनि यही होला ।

नारायण बेलबासेको कम्युटरले काम नगरेकोले उनी एक रात हाम्रै घरमा आए । रातभरि हाम्रै कम्युटरमा काम गरेर नेपाली सन्देशका लागि प्रकाशन सामाग्री तयार पारे । कति बिज्ञापन बेलायतबाट आउन ढिलो भएकोले त्यसलाई समावेश गर्न उनले निकै प्रतीक्षा गर्नुृ परेको थियो । यो सब संसारभरि माकुराको जालो जस्तो बिछिएको नेटवर्कको करामत थियो । कम्युटरको करामत थियो ।  हिजो पत्रिका छाप्न बनारस जानु पर्ने र कम्पोजिटरले अक्षर अक्षर उनेर वा बुनेर  प्रकाशन सामाग्री छाप्नको लागि तयार पार्नु पर्ने अवस्थाबाट छलाङ मारेर बुटवलमा बसेर बेलायतको लागि प्रकाशन सामाग्री तयार पार्नु र बेलायतबाट छापिनु नेटबर्क र कम्युटर विज्ञानकै करामत नै त थियो । बास्तवमा बेलायतमा सामाग्री तयार गर्नु पर्दा लागत बढी लाग्ने हुनाले पनि यो सब लिला गर्नु पर्ने विवशता थियो ।

बेलायतमा नेपाली सन्देशमा मैले सुदीप कुमारको नाममा के कति लेखें त्यसको लेखो मैले राखेको छैन । एकपल्ट बेलायतबाट आउने व्यक्तिका हातबाट मेले नेपाली सन्देशका  केही अंक  हेर्न पाएको थिएँ । त्यसमध्ये  अहिले एउटा अंक – बर्ष १ अंक ८ २०६१ साल कार्तिक २३ गते शनिवार (  ८ नबेम्बर २००४ )  मेरो हातमा छ । यो अंक जस्ताको तस्तै छ । भर्खर प्रेसबाट छापिएर निस्केको जस्तो छ ।  यसको अन्तिम पृष्ठमा मेरो लेख – नेपालमा द्वन्द्व जटिलतातिर शीर्षकमा सुदीप कुमारको नाममा छापिएकोे थियो ।

मैले सुदीप कुमारको नाममा लेख लेख्ने दौरानमा गोविन्द बेलबासेले मलाई सुदीप कुमार भनेर तपाईंलाई कसैले चिन्दैन । दिल साहनी कै नाममा लेख लेखिदिनु पर्यो भने पछि मैले केही लेख पछिल्लो चरणमा स्थिति अलिक खुला भएको सन्दर्भ पारेर दिल साहनी कै नाममा पनि लेखेको छु ।  तर नेपाली सन्देशमा दिल साहनीका नाममा लेखिएका लेखहरूको संख्या निकै कम छ । निकै न्यून छ । धेरै लेख सुदीप कुमारको नाममा नै लेखिएका छन् ।

मैले सुदीप कृुमारको नाममा के कति लेख लखें भन्ने कुराको मसित यतिबेला कुनै सबूत प्रमाण वा निसा नभएकोले सम्बन्धित पत्रिकाले त्यसको फेहरिस्त नराखिदिने हो भने त्यो दन्त्यकथा पनि बन्न सक्दछ । त्यो एकादेशको कथा पनि बन्न सक्दछ ।

यहाँ नेर म यो कुरा पनि उल्लेख गर्न आवश्यक ठान्दुछ कि मैले बेलायतमा मात्र सुदीप कृुमारको नामले लेख लेखेको होइन । मैले यही नामले नेपाल वा भारतमा पनि लेख लेखेको छु । यसरी मैले सरोजका नाममा पनि लेख लेखेको छु । यसरी मैले कपिलको नाममा पनि लेख लेखको छु । खास गरी पंचायत कालमा मैले छद्म नाममा लेखहरू लेख्ने गरेको थिएँ । त्यतिबेला आफ्नो नाम आफै राखेर लेख लेख्नु पर्दथ्यो । त्यतिबेला आफ्नो नाम आफै जुराउनु पर्दथ्यो ।  भूमिगत कालमा नाम पनि भूमिगत नै हुन्थ्यो ।

जे होस्, बुटबलमा बसेर बेलायतमा पत्रकारिता गर्नु राम्रै कुरा हो । तर यसको एउटा नराम्रो पक्ष के हुन सक्दछ भने यस्तो स्थितिमा आफ्ना लेख रचनाका सम्बन्धमा कुनै टीका टिप्पणी पढ्न पाइन्न । कुनै गुनासो सुन्न पाइन्छ । कुनै फिडव्याक पाइन्न । लेखकको लागि फिडव्याक आवश्यक कुरा हो । महत्वपूर्ण कुरा हो । म त्यस्तो महत्वपूर्ण कु्राबाट बंचित भएको थिएँ ।  यस्तो लेखनलाई एकल संवाद पनि भन्न सकिन्छ । 

१३–२–२०८०