शिलाङमा तिहार

 

दशैं नेपालीहरूको ठूलो चाड हो भने तिहार पनि कम होइन । दशैंको बेलामा आमा बुबा वा मान्य जनको हातको टीमा लगाउन खोज्दछौं भने तिहारमा दिदी बहिनीको हातका टीका र फूलका माला लगाउन चाहन्छौं । फूल पनि सयपत्री फूलको माला ।  सयपत्री फूलले तिहारको झलक दिन्छ ।  सयपत्री फूल फुल्यो कि हामीलाई तिहार आए जस्तो लाग्दछ । स्वदेशमा बस्ने दाज्यू भाइलाई दिदी बहिनीको हातको टीका लगाउन कुनै गाह्रो पर्दैन । तर प्रदेशमा तिहारको बेलामा दिदी बहिनीहरूको हातबाट टीका लगाउन निकै कठिन  हुन्छ । शायद यही भएर पनि होला हामी कसैलाई दिदी बहिनी मानेर टीका लगाउने गर्दछौं ।

मैले पनि प्रदेशमा जहाँ जहाँ बसेको छु कसै न कसैलाई दिदी बहिनी मानेर तिहारमा टीका लगाउने गरेको छु । गला भरि माला भिर्ने गरेको छु । वास्तवमा मैले कसैलाई दिदी बहिनी बनाउन खोज्नुभन्दा पनि उनीहरूले नै मलाई दाइ भाइ ठानेर तिहारको टीका लगाउन बोलाएका छन् । मैले उनीहरूको हातबाट निधारमा टीका लगाएको छु । गलामा माला भिरेको छु । म त्यस्ता दिदी बहिनीहरूप्रति सदा स्नेह श्रद्धा भाव राखिरहेको छु । यहाँ यतिबेला म अरु कतैको होइन शिलाङमा तिहारको बेलामा दिदी बहिनीका हातबाट टीका लगाएको कुराको संझना गर्न चाहन्छु । चर्चा चलाउन चाहन्छु ।

शिलाङमा गल्कोट सर्दाखेतकी साहनीकी छोरी रहिछन् । नाताले हामीले उनलाई फुपू भन्न पर्दोरहेछ । हामी सर्दाखेतका साहनीलाई अमरिसे साहनी भन्दथ्यौं । उनीहरूलाई किन अमरिसे साहनी भनिएको हो त्यसबारे मलाई कुनै कुरा थाहा थिएन । अमेरिसे साहनीको जेठी छोरीको बिवाह गुल्मीको वामीमा परसाईसित भएको रहेछ ।  यो कुरा मलाई शिलाङ गएर मात्र थाहा भयो । उनकी कान्छी बहिनीको विवाह दरमखोला पारि  मसुरबारी भएको कुरा भने मलाई थाहा थियो । उनका कान्छा भाइ असम राइफल्समा लाहुरे भएको कुरा पनि मलाई थाहा थियो ।

त्यतिबेला पुसाज्यू शिलाङको टी बी हस्पिटलमा काम गर्दथे । साथसाथै उनले गाई पनि पालेका थिए । फुपूहरू वाह्रपत्थरमा बस्दथे । उनीहरूसित परिचय  भए पछि फुपूले मलाई तिहारको बेलामा टीका लगाउन बोलाउनु भयो । फुपूकी एउटी छोरी थिई । मैले उसलाई बहिनी भन्नु पर्दथ्यो । उसले नै मलाई हरेक वर्ष तिहारको टीका लगाउन थाली । यसैले पनि तिहारको बेलामा मेरो निधार खाली हुन पाएन ।

यसरी मलाई शिलाङमा हरेक तिहारमा फुपूकी छोरी टीका लगाइदिन थाले पनि एक पल्ट मैले प्रभा सुनारको हातको पनि टीका लगाएको थिएँ ।

प्रभा सुनार क्यान्टोनमेन्टको प्राइमरी स्कुलकी शिक्षिका थिइन् । उनी शिलाङको लोअर मोप्रेममा बस्दथिइन् । उनको एकजना प्रधानसित विवाह भएको थियो । उनका श्रीमान फिल्म डिस्टिब्युटर थिए । बडो फरासिला तथा रमाइला व्यक्ति थिए ।

मैले प्रभा सुनारलाई सिधै चिनेको जानेको होइन । जहाँसम्म मलाई थाहा छ , मैले उनलाई प्रेम राई मार्फत चिनेको जानेको हुँ । प्रैम राई मेरा आत्मीय मित्र थिए । नेपालबाट हाई स्कुल पास गरेका प्रेम राईले शिलाङ कलेजबाट शिक्षा शास्त्र लिएर वी ए अध्ययन गर्दैै थिए । उनी पल्टनबजारमा स्थिति प्राइमरी स्कुलमा अध्यापन पनि गर्दथे । प्रेम राई र प्रभा सुनार कलिग थिए । दुबैले क्यान्टोनमेन्टको पाठशालामा अध्यापन गर्दथे ।

एक दिन मलाई प्रेम राईले भने उनी तिहारको टीका प्रभा सुनारको हातबाट लगाउने भएका छन् । प्रेम राईले मलाई के पनि भने भने —“ साहनी दाइ ! प्रभा सुनारले तपाईंलाई पनि तिहारको टीका लगाइदिने इच्छा राखेकी छन् । मलाई साहनी भाइलाई पनि बोलाउनु भनेकी छन् । जाउँ ! ” 

शिलाङमा फुप्रकी छोरी – बहिनी ) को हातबाट तिहारको टीका लगाउन थाले पछि मैले अरु कुनै दिदी बहिनीको हातको टीका लगाउनु पर्ने थिएन । तर प्रभा सुनारले मेरो निधारमा पनि तिहारको टीका लगाइदिने इच्छा जाहेर मात्र होइन मलाई निम्तो समेत दिइसके पछि मैले त्यसलाई लत्याउने कुरै थिएन । फेरि मेरा मित्र प्रेम राईले तिहारको टीका लगाउन प्रभा सुनारको घरमा जाउँ भने पछि मैले त्यसलाई टार्न सक्दिनथें । कुरो जे होस्, म प्रेम राईसित प्रभा सुनारको हातबाट तिहारको टीका लगाउन लोअर मोप्रैमतिर लागें ।

प्रभा सुनारले प्रेम राई र मलाई तिहारको टीका लगाइदिइन् । माला लगाइदिइन् । हामीलाई उनले त्यस दिन खानलाई के के कुरा दिइन् त्यसको संझना भने अहिले मलाई छैन । जहाँ पनि तिहारको बेलामा खानलाई सेल रोटी दिने हुँदा त्यहाँ पनि सेल रोटी नै दिएकी होलिन जस्तो लाग्दछ ।

हामी बेला बखतमा प्रभा सुनारको घरमा जाँदा उनले कम प्लेटमा चिया पिउन दिएको कुरा भने अझ पनि मेरो संझनामा छ । 

जे होस्, एकपल्ट तिहारको टीका लगाएको हुनाले प्रभा सुनार पनि मेरी दिदी  भइन् । उनका छोरा  छोरीहरूलाई मैले भाञ्जा भाञ्जी भन्न पर्यो । प्रभा दिदीका कति छोरा छोरी थिए त्यसको अहिले मलाई कुनै संझना छैन । तर एक जना भाञ्जीको संझना अझ पनि ताजै नै छ । यद्पि उनको अनुहार अहिले बिर्सिसकेको छु ।  मलाई लाग्दछ उनी जेठी भाञ्जी हुन् । उनले नेहु (  नर्थ इस्टर्न हिल युनिवर्सिटी ं) मा समजाशास्त्र लिएर एम ए को अध्ययन गर्दै थिइन् । उनले मलाई बताएकी थिइन्  — समाजशास्त्रको अध्ययन गर्दा फिल्ड स्टडी पनि गर्नु पर्दोरहेछ ।  समाजशास्त्रको अध्ययन गर्दा मलाई के कुराको पनि संझना हुन्छ भने नेहुका समाजशास्त्र विभागमा भर्खर नियुक्ति भएर आएका हेड डा. प्रो. सिंह अरोरा  ( उनको पूरा नाम याद छैन ) सित मेरो जिङकिङमा भेट हुुँदा उनले मलाई मयुरभंज पैलेस (  नेहुका राजनीतिशास्त्र , इतिहास , दर्शन र अंग्रेजी विभाग रहेको ठाउँ  ) जाने बाटो सोधेका थिए ।  मैले उनलाई सबै कुरा विस्तारपूर्वक बताइदिए पछि उनले मेरो पनि परिचय मागेका थिए । म नेपाली हुँ र नेहुको अंग्रेजी विभागमा एम ए पढ्दै छु भन्ने कुरा खुले पछि ती पंजाबी प्रोफेसरले नेपाली विद्यार्थीले पनि उनको विषयमा अध्ययन गरुन भनेर होला मलाई समाजशास्त्रमा भर्ना हुन आग्रह गरेका थिए । बाटोमा खडा खडा उनले नेपालीको सम्बन्धमा विविध विषयमा जानकारी लिन चाहेर मसित अनेक प्रश्न गरेका थिए । मैले उनलाई नेपाली जाति , नेपालीहरूको सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक, सांस्कृतिक आदि जस्ता विषयमा थुप्रै कुरा बताएको थिएँ । उनको जिज्ञाँसालाई मेटाउन  खोजेको थिएँ ।  हामीबीच कुराकानी अंग्रेजीमा भएको थियो ।

पछि प्रभा सुनारकी छोरी (  भाञ्जी ) त्यही समाजशास्त्र विभागमा भर्ना भई अध्ययन गर्न थालिन् । त्यतिबेला समाजशास्त्रको नै अध्ययन गर्ने एकजना मिजो विद्यार्थीसित मेरो परिचय भएको थियो । उसले मलाई माक्र्सवादको बारेमा व्याख्या गर्न अनुरोध गरेको  थियो । मैले उसलाई र अन्य समाजशास्त्रका विद्यार्थीलाई विशेष गरी द्वन्द्वात्मक भौतिकवादी र ऐतिहासिक भौतिकवादी दर्शनको विषयमा बिस्तृत कुरा बताएको थिएँ । यतिबेला मलाई त्यस मिजो विद्यार्थीको नाम याद छैन ।

पछि समाजशास्त्रमा एम ए गरेकी प्रभा सुनारकी छोरी .( भाञ्जी ) को शिलाङका के. वी. सुनारसित विवाह भयो । बी एस सी पढेका के वी सुनार मेरा मित्र थिए । त्यतिबला उनी स्टेट बैंक अफ इंडियाको शिलाङ शाखामा प्रोवेसनरी अफिसर थिए ।

प्रभा सुनारको परिवारको सम्बन्धमा मैले कुनै सूचना नपाएको कैयौं दशक भइसक्यो । म यतिबेला उनीहरूदेखि बेखबर छु । शायद उनीहरू पनि मदेखि बेखर छन् । टाढा टाढा बसे पछि सबै कुराबाट टाढा टाढा हुँदै गइने रहेछ ।     

 

८—६—२०६९ — ९—६—२०६९