सृजना र सम्प्रेषण

Posts

अध्ययन अनुभव र अभिव्यक्ति

मान्छे अध्ययन र अनुभवको संगालो हो । पेटारो हो । अध्ययन र अनुभव पढेको मान्छेले पनि गर्दछ । अनपढ मान्छेले पनि गर्दछ । अध्ययन र अनुभव किताब पढेर पनि गर्न सकिन्छ । अध्ययन र अनुभव जीवन र समाज पढेर पनि गर्न सकिन्छ । वास्तवमा जीवन एउटा पाठशाला हो । समाज त झन् एउटा विश्वविद्यालय नै हो । मान्छे एउटा सामाजिक प्राणी भएको हुनाले समाजमा नै बस्दछ । मान्छे समाज बाहिर गएर बस्न सक्दैन । घरबार परिवार सबै छोडेर हिंडेको सन्त महन्त वा साधु पनि मान्छेका घर घर डुल्दछ । मान्छे कै वरिपरि रहन्छ । अझ मानव बस्ती नजिक नै कुटी बनाएर बस्दछ । समाजसितको सम्पर्क र सामाजिक व्यवहारबाट मान्छेले धेरै कुराको अध्ययन , अनुभव वा ज्ञान प्राप्त गर्दछ । यसरी ऊ अध्यन अनुभव वा ज्ञानको भण्डार बनेको हुन्छ । मान्छेले जहाँबाट पनि जे अध्ययन अनुभव र ज्ञान प्राप्त गर्दछ त्यसलाई आफूभित्र गुम्साएर राख्न सक्दैन । दवाएर राख्न सक्दैन । लेख्नेले लेखेर व्यक्त गर्दछ । चित्र कोर्नेले चित्र कोरेर व्यक्त गर्दछ । गाउनेले गीत गाएर व्यक्त गर्दछ । बाजा बजाउनेले बाजा बजाएर व्यक्त गर्दछ । नाच्नेले नाचेर व्यक्त गर्दछ । अभिनय गर्नेले अभिनय गरेर व्यक्त

लेखकका तीन प्रमुख काम

एकपल्ट बंगाली उपन्यासकार शरतचन्दका प्रशंसक एकजना पाठकले उनीसित कुरा गर्दैै भनेछन् — सबैले रविन्द्रनाथ टैगोर एउटा ठूला लेखक हुन् भन्दछन् । मलाई त्यस्तो केही लागेन । मैले उनका किताब पढ्ने प्रयास गरें । केही पनि बुझिनं । मैले त तपाईंले लेखेका कुरा राम्ररी बुझ्दछु । मलाई तपाईंले लेखेका कुरा निकै मन पर्दछन् । त्यसको प्रतिक्रियामा शरतचन्दले भनेछन् — मैले तपाईं जस्ता पाठकलाई ध्यानमा राखेर लेख्दछु । त्यसैले तपाईंलाई मेरो लेखन मन पर्दछ । तपाईंले मेरो लेखन बुझ्नु हुन्छ । रविन्द्रनाथ टैगोरले म जस्ता व्यक्तिलाई ध्यानमा राखेर लेख्दछन् । त्यसैले मलाई उनको साहित्य मन पर्दछ । उनको लेखनी मन पर्दछ । मैले उनका कृति मन पराउँछु । यसबाट के बुझिन्छ भने कवि लेखक वा साहित्यकार त्यसै कवि लेखक वा साहित्यकार हुँदैनन् । उनीहरूले पनि अन्य कवि लेखक वा साहित्यकारहरूका कृति अध्ययन गर्नु पर्दछ । मैले यस अघि कवि लेखक वा साहित्यकार हुन अध्ययन चाहिन्छ भनेर लेखेको छु । फेरि के पनि लेखेको छु भने अध्ययनका साथसाथै लेख्ने कार्यलाई पनि जारी राख्नु पर्दछ । कुरा त्यति मात्र होइन मैले के पनि स्वीकारोक्ति प्रकट गरेको छु भने

हराएको बस्तुको महत्व

कुनै चीज आफूसित हुँदा भन्दा हराउँदा अथवा खोज्दा नभटिंदा हामीलाई त्यसको महत्व नगण्य भए पनि निकै महत्वपूर्ण हुन जाँदो रहेछ । यो कुरा मैले धेरैपल्ट अनुभव गरेको छु । यसपल्ट पनि त्यस्तै अनुभव भइरहेको छ । प्रसंग यतिबेला मैले मेरो आसामदेखि मणिपुरसम्मको पुस्तक नभेट्दाको हो । निश्चित रूपमा यसको केही प्रति मसित किन हुनु पर्दछ भने यो पुस्तक मैले नै भैरहवाबाट २०४५ सालमा १००० प्रति प्रकाशित गरेको थिएँ । केही पुस्तक वितरित भए पनि केही त मसित नै रहेका थिए । रहेका छन् । यतिबेला यो पुस्तक अनुसन्धानको लागि माँग हुँदा मैले धमरधुस लागेर त्यसको खोजी गर्नु परेको हो । मैले चारैतिर खोज्दा पनि यो पुस्तक हात लागेन । राखेको जस्तो लागेको ठाउँमा खोज्दा पनि भेटिएन । यतिबेला मैले धमरधुस लागेर नभेटिएको पुस्तक यो मात्र भने अवश्य होइन । यस अघि मैले जति खोजे पनि मेरो एकांकी नाटकको पुस्तक ज्याला भेटिएको थिएनं । ज्याला मैले शिलाङमा लेखेको थिएँ । त्यहाँ ज्याला नाटक खेलिएको थियो । र्मचन गरिएको थियो । तर यसको प्रकाशन भने धेरै पछि गरिएको थियो । मैले ज्याला नाटक गोरखपुरबाट २०४० सालमा २००० प्रति प्रकाशित गरेको थिएँ । जवाह

मेरो पढाइको दुरुपयोग

मेरा बुबाले मलाई पिटी पिटी पढाउन थाल्दा भन्नु हुन्थ्यो उहाँले लेखपढ गर्न रुखको ठुटोमा लेखेर सिक्नु भएको हो । वास्तवमा त्यतिबेला बच्चा बच्चीहरूलाई लेख पढ गर्न कुनै स्कुल खुलेकै थिएन । कुनै स्कुल बनेकै थिएन । त्यसैले बुबाले स्कुली शिक्षा प्राप्त गर्न सक्ने कुरो भएन । तर जब म केटाकेटी थिएँ गल्कोटमा दुईवटा मिडिल स्कुल खुलेका थिए । हरिचौर ( पुरानो नाम दरम ) मा गल्कोटे राजा रानीको नाममा भरत चैतन्य मिडिल स्कुल । हटिया बजारमा गौमुखी मिडिल स्कुल । अहिले यी दुबै स्कुल अस्तित्वमा छैनन् । यिनको नाम निशान समेत मेटिएको छ । गोठ जाँदा रुखको ठुटामा लेखपढ गर्न सिक्नु भएको बुवा रविलाल साहनीले मलाई निकै धेरै पढाउने इच्छा राख्नु हुन्थ्यो र त्यसको लागि निकै प्रयास गर्नु पनि भएको थियो । उहाँ हाम्रो आँगाखेत स्थित दोकानको लागि माल समान लिन बटौली जाँदा डोकामा ठूलो वर्णमाला बोकाएर ल्याउनु हुन्थ्यो र मलाई त्यही ठूलो वर्णमालाबाट कख बारखरी आदि बढाउन शुरु गर्नु भएको थियो । उहाँ मलाई पिटी पिटी पढाउन खोज्नुहुन्थ्यो । बुवाले आजभोलि जस्तो रुसोको जस्तो प्रेमले पढाउने अवधारणाले दिग्द्रशित भएर वा पेस्टालोजी, डाल्ट

कलम

म देख्दछु एउटा गोठालोले हर हमेशा हँसिया खुर्पेटो भिरेर हिंड्दछ । एउटा हलीले हमेशा हलो जुआ बोकेर हिंड्छ । एउटा किसानले हमेशा एउटा कुटो कोदालो लिएर हिंड्छ । एउटा मजदुरले हमेशा एउटा हथौडा लिएर हिंड्दछ । एउटा भरियाले हमेशा एउटा नाम्लो लिएर हिंड्दछ । एउटा शिकारीले हमेशा एउटा बन्दुक बोकेर हिंड्दछ । एउटा सिपाहीले हमेशा एउटा खुकुरी भिरेर हिड्दछ । एउटा दमाईले हमेशा एउटा सुजेरो लिएर हिंड्दछ । एउटा काठकर्मीले हमेशा आरी , थेवे तथा रंजा बोकेर हिंड्दछ । एउटा इेलेक्ट्रेशियनले हमेशा एउटा टेस्टर लिएर हिंड्छ । एउटा शिक्षकले हमेशा चक डस्टर लिएर हिंड्दछ । एउटा पुरोहितले हमेशा पोस्तकको कुटिरो बोकेर हिंड्दछ । एउटा ज्योतिषले हमेशा एउटा पात्रो बोकेर हिंड्दछ । एउटा भिक्षुले हमेशा एउटा माला बोकेर हिड्दछ । एउटा विद्यार्थीले हमेशा स्कुल व्याग बोकेर हिंड्दछ । एउटा भिखारीले हमेशा एउटा झोली बोकेर हिंड्दछ । एउटा पार्टीको कार्यकर्ताले हमेशा एउटा पम्पलेट बोकेर हिंड्दछ । एउटा व्यापारीले हमेशा एउटा क्याटलग बोकेर हिंड्दछ । एउटा जलेरीले हमेशा एउटा जाल बोकेर हिंड्दछ । एउटा खेलाडीले हमेशा बल बोकेर हिंड्दछ । एउटा म्युजिसिय

कविको खोजी

कवि कहाँ भेटिन्छ जहाँ तहाँ खोज तलाश गरेर कवि कहाँ भेटिन्छ सूचना पाटीमा हराएको सूचना टाँसेर कवि कहाँ भेटिन्छ सामाजिक संजालमा हराएको सूचना प्रकाशित गरेर कवि कहाँ भेटिन्छ कुनै गलीमा खोज तलाश गरेर कवि कहाँ भेटिन्छ कुनै गाउँ शहरमा चाहरेर कवि कहाँ भेटिन्छ कुनै वन जंगलको परिक्रमा गरेर कवि त कहिले कविता खोज्न कल्पनाको आकाशमा पखेटा हालेर उडिरहेको पनि हुन सक्दछ कवि त कहिले कविताको खोजिमा विचारको सागरमा डुबुल्की लगाइरहेको पनि हुन सक्दछ कवि त कतै कविताको वर प्राप्तिको लागि घरघोर तपस्यामा लीन भएको पनि हुन सक्दछ कवि त कुनै कुनामा बसेर कविता कोरली रहेको पनि हुन सक्दछ कवि त कतै कविताको सृजनाको प्रसव पीडामा छटपटाइरहेको पनि हुन सक्दछ कवि त कतै सभा गोष्ठीमा कविता वाचन गरिरहेको पनि हुन सक्दछ कविको अर्कै संसार हुन पनि सक्दछ कवि त कविताको संसारमा हराइरहेको पनि हुन सक्दछ वास्तवमा कविलाई खोज्नु नै छ भने कविको कवितामा नै खोज्नु पर्दछ कवि त कविको कवितामा नै भेटिन सक्दछ कविसित त कविको कवितामा नै साक्षात्कार हुन सक्दछ । १९—६—२०८१ ५—१०—२०२४